دیدگاه کلیسای انجیلی: عبادت در کلیساهای پروتستان

دیدگاه کلیسای انجیلی: عبادت در کلیساهای پروتستان

پیش از پرداختن به عبادت کلیسایی در مسیحیت، باید نگاهی داشت به عهد عتیق و چگونگی عبادت در یهودیت. قوم خدا از همان ابتدای رهایی از اسارت مصر توسط موسی، آموخت که باید خدای آفریننده و نجات دهنده خود را به نحوی بپرستد و شکر گزارد.

نکاتی که در مورد چگونگی بنای خیمه عبادت و نحوه انتخاب و خدمت کاهنان در کتاب مقدس (علی الخصوص در کتب خروج و لاویان) آمده، مراسمی مفصل و پر شکوه را پیش چشم مجسم می کند. قوم یهود در عهد عتیق، خدا را با سرودهای حمد و ستایش (مزامیر) و دعا و استغاثه ها و سوزاندن کندر می پرستیدند و نکته اصلی و کانون عبارت، مراسم قربانی بود که در آن بره یا کبوتری به نشانه کفاره گناه ذبح می گردید و یا هدیه ای به عنوان نذر، تقدیم خیمه و کاهنان می گردید. پس از بنای هیکل (معبد) سلیمان در اورشلیم، همین عبادت مفصل و پر از تشریفات با مرکزیت قربانی به عنوان اوج مراسم عبادتی، ادامه داشت و بر عظمت آن افزوده گردید. این عبادت مملو از تشریفات که مردم در آن چندان نقشی به جز تماشاگر نداشتند، “عبادت هیکلی” نامیده شد.

پس از به اسارت رفتن یهودیان به بابل و بازگشتشان از اسارت به فرمان کورش، بسیاری از آنان در شهرهای یونانی نشین آسیای صغیر و نیز در سوریه و مصر پراکنده شده، سکنی گزیدند. به علت دوری محل سکونت این یهودیان پراکنده از شهر مقدسشان، اورشلیم و هیکل یا معبد خداوند، بتدریج اماکنی تحت عنوان “کنیسه” یا محل اجتماع، در هر شهر برای خود ساختند. از آنجا که بخش اصلی عبادت هیکلی را قربانی تشکیل می داد، که آن هم محتاج حضور کاهنان و وجود مذبح خاصی بود، لذا انجام آن نوع عبادت در کنیسه ها ممکن نبود و مختص اورشلیم باقی ماند. در “عبادت کنیسه ای” مردان یهودی گرد هم آمده، ساعاتی را به قرائت کلام خدا، تفسیر آن و دعا و سراییدن مزامیر سپری می کردند. کانون “عبادت کنیسه ای”، قرائت و تفسیر کتاب مقدس بود؛ نه قربانی و مراسم تشریفاتی کاهنان.

با آغاز مسیحیت، در کتاب اعمال رسولان می خوانیم که شاگردان مسیح و ایمانداران اولیه، ابتدا در مراسم هیکل شرکت کرده و یا برای دعای انفرادی به آن مکان مقدس می رفتند. با تشدید اختلاف میان سران یهود و مسیحیان، چندی نگذشت که همه مسیحیان اولیه به عبادت در خانه های خود روی آوردند و از هیکل اورشلیم بریدند. با گسترش مسیحیت در شهرها و ایالات مجاور، پولس رسول و اغلب مبشران اولیه مسیحی، در هر شهر ابتدا به کنیسه یهود مراجعه و خبر خوش ظهور منجی و آمدن مسیح موعود را اعلام می کردند. سپس با بروز درگیری، آنانی را که ایمان می آوردند در جماعتهای خانگی متشکل کرده، به حفظ ایمان و پایداری در برابر جفاها تشویق می کردند.

کلیسا با جماعت ایماندران به مسیح، تا چند قرن ساختمان خاصی برای گردهمایی و عبادت گروهی نداشت. در هر شهر بنا به اقتضای وضع موجود، در خانه ها، در تپه های خارج از شهر، و حتی در گورستانهای زیر زمینی، جمع می گردیدند و خدای خود را می پرستیدند. آن طور که از رسالات پولس رسول بر می آید، عبادت مسیحیان اولیه “کنیسه ای” بود نه “هیکلی”. مسیحیان، به سبب فشار و تهدید امپراتوری بت پرست روم، غالباً در خفا جمع می گردیدند و هر کس سرودی، مزموری، شکرگزاری و دعایی اشت، بر زبان می آورد؛ اما بخش اصلی عبادت مسیحیان اولیه به قرائت و تفسیر کلام خدا اختصاص داشت (1قرنتیان 14: 26؛ افسسیان 5: 19-20). در عهد جدید و ایمان مسیحی، عیسی مسیح با مرگ خود بر صلیب قربانی گناهان بشر شد و کفاره همه گشت (یوحنا 1: 29). لذا نیازی به قربانی حیوانات نبود و نیست.

این عبادت فاقد تشریفات و ساده مسیحیان ادامه داشت، تا قرن چهارم که با پذیرش مسیحیت از سوی قسطنطین، این دین به صورت دین حکومتی امپراتوری روم در آمد. بسیاری از بتکده ها به کلیساه ها تبدیل شد. بتهای خدایان رومی و یونانی از آنجا خارج و جای آنها را تندیسهای مسیح و مادر او حضرت مریم و سایر مقدسان مسیحی گرفتند. تمایل عمومی بر آن بود که عبادت نیز پرطمطراق و با شکوه باشد. بدین ترتیب، کلیسا بتدریج عبادت هیکلی (عهد عتیقی) را احیا کرد و روز به روز، بر تشریفات مفصل آن افزود. از آنجا که در عبادت هیکلی، نکته اصلی و کانونی، قربانی و ذبح حیوانات بود، مراسم عشای مقدس ربانی جای آن را گرفت.

با آغاز نهضت پروتستان در قرن شانزدهم، بحثهای بسیاری راجع به عشای ربانی، میان مصلحان و پروتستان کلیسا (لوتر و زوینگلی و کالوین) از یک سو و ارباب و سران کلیسای کاتولیک از سوی دیگر، در گرفت. نتیجه اینکه، کلیسای پروتستان به عبادت کنیسه ای بازگشت و آن شیوه ساده و فاقد تشریفات را نحوه اصیل عبادت شاگردان مسیح وایمانداران اولیه دانست. بدیهی است که قرائت و موعظه کلام خدا، نقطه کانونی این عبادت در کلیساهای پروتستان است.

در مراسم عبادتی اغلب کلیساهای پروتستان، نیمی از وقت جلسه به سرودهای روحانی، دعاهای فی البداهه و آزاد، قرائت مزامیر و یا بخشهای مربوط به موعظه از سایر قسمتهای  کتاب مقدس اختصاص داده می شود. در نیم دیگر و بخش طولانی تر جلسه، به تفسیر کلام خدا و انطباق آن با زندگی ایمانی و روحانی اعضا و ذکر موارد کاربرد عملی آن در دنیای امروز پرداخته می شود. ترتیب جلسه، نشان نوعی مشارکت و گفتگوی جماعت کلیسا با خدا دارد. معمولاً جلسه با آیه دعوت (قسمتی از کتاب مقدس که انسانها را به سجده و حمد و ثنای خدای متعال فرا می خواند) آغاز می گردید. در پاسخ به این دعوت الهی، سرودی روحانی توسط اعضای حاضر در جلسه سراییده می شود. سپس مزموری حاوی نکات اخلاقی از کتاب مزامیر برای جماعت قرائت می گردد، و دعا که پاسخ انسان است به آنچه که از کلام خدا شنیده، در پی آن می آید، و چند دقیقه ای کشیش و یا یکی از اعضا، مکنونات قلبی خود و حضار را به حضور خدا می آورد. و به همین ترتیب، موعظه صدای خداست برای ما از طریق کلام مقدسش، و هدایایی که در آخر جلسه جمع آوری می گردند، پاسخ شنوندگان است به خدا که نه فقط با اموال خود تداوم خدمت کلیسا را ممکن می سازند، بلکه به نحوی اعلام می کنند که جان و مال و همه چیزشان از آن خداست و حاضرند به او تقدیمش کنند.

در خاتمه لازم است اشاره ای هم به عبادت شخصی و انفرادی گردد. در مسیحیت، هیچ دعای کلیشه ای و تکراری که باید هر روز بر زبان رانده شود، وجود ندارد. حتی “دعای ربانی” (متی 6: 9-13) هم صرفاً نمونه ای محسوب می گردد که می توان آن را در دعاهای انفرادی و یا در جلسات گروهی، به صورت دسته جمعی بر زبان آورد.

اما هر عضو کلیسای پروتستان که قلب وجود و آینده خود را به مسیح سپرده و برای او زندگی می کند، خود را موظف می داند که در طی روز، وقتی را (ترجیحاً صبحگاه به هنگام بیداری و قبل از انجام هر کار دیگری) به دعای انفرادی و قرائت شخصی کلام خدا بپردازد. این ساعت عبادی انفرادی را معمولاً وقت “رازگاه” می خوانند، چرا که هنگامی شخص در آن به راز و نیاز با خدای خود می پردازد. این وقت  مشارکت شخصی با خدا هم نوعی گفتگوی دو طرفه است که در آن، خدا از طریق کلامش با قلب شخص مومن سخن می گوید و او را تشویق و یا توبیخ می کند، و فرد ایماندار هم با دعا و بیان ستایشها، اعترافها، شکرگزاریها و در خواستهای خود، به خدای خویش پاسخ می دهد.

عبادت انفرادی تأثیر تعیین کننده ای در رشد ایمان هر مسیحی ایماندار دارد، همان گونه که عبادت گروهی در رشد کلیسا نقش بسزایی ایفا می کند.

برگرفته از کتاب دائرةالمعارف کتاب مقدس